Bij sporenonderzoek na een misdaad denk je waarschijnlijk in eerste instantie aan de politie, niet aan een instituut als Naturalis. Toch lopen wij voorop als je kijkt naar onderzoeksmethoden voor forensische opsporing. De collectie en de laboratoria van Naturalis vormen onmisbare instrumenten waarmee onze onderzoekers wildlife crime helpen bestrijden. Voorbeelden komen uit onverwachte hoek: geen neushoorns, olifanten of tijgers, maar orchideeën, ebbenhout en Afrikaanse zangvogeltjes.
Orchideeëncake
Milieucriminaliteit gaat veel verder dan het dumpen van vaten met xtc-afval in natuurgebieden. In zo’n geval is vaak in één oogopslag te zien wat er aan de hand is. Maar wat te denken van een schijnbaar onschuldig stukje cake waarin bedreigde orchideeën zijn verwerkt? In Zambia is het een ingeworteld gebruik om de knolletjes van deze prachtige bloemen te vermalen als ingrediënt voor een zoete snack. Oorspronkelijk gebeurde dit op kleine schaal, maar intussen is de zogenoemde Chikanda-cake een veelgevraagde delicatesse.
DNAtechnieken
Aangezien bij het oogsten van wortelknollen de hele orchidee verloren gaat, beginnen deze planten op te raken in het wild. Men moet zelfs uitwijken naar het buurland Tanzania om nog aan de vraag te voldoen. Naturalis-onderzoeker Sarina Veldman heeft als missie het tij voor deze planten te keren. In dit filmpje vertelt zij hoe DNA-technieken haar hierbij helpen. En haar onderzoek is niet voor niets.
Intussen leren mensen in Tanzania hoe zij orchideeën kunnen kweken. Dan hoeven de knollen niet meer uit het wild te worden gehaald. Een tijdrovend traject, waarbij ook de noodzakelijke aandacht uitgaat naar de sociale en maatschappelijke achtergronden die meespelen in het doorbreken van zo’n lange traditie. In dit artikel op BBC Earth lees je meer over Chikanda-cake en de gevaren die deze lekkernij voor het voortbestaan van orchideeën met zich meebrengt.
Muziekmet bijklank
Nog een mooi voorbeeld van forensische opsporing door Naturalis. Dankzij hun expertise in soortherkenning helpen onze onderzoekers aan te tonen of in muziekinstrumenten illegaal hout is verwerkt. Hoe bijzonder is het wanneer je als toegewijd harpspeelster én student kunt bijdragen aan het verminderen van illegale houtkap? Hierover kan Carlijn Priester meepraten, zoals te zien is in dit filmpje over haar onderzoek. Voor het vervaardigen van onderdelen verwerkt in muziekinstrumenten zoals bijvoorbeeld een viool, wordt vaak ebbenhout gebruikt. Ebben is een langzaam groeiende, tropische boomsoort, geliefd om zijn donkere kleur en hardheid.
In totaal zijn zo’n 500 soorten ebben bekend en de soorten die in Madagaskar groeien zijn beschermd. Hout van deze soorten mag dus niet zonder vergunningen in muziekinstrumenten worden verwerkt. Door dunne plakjes te nemen van muziekinstrumenten en deze te vergelijken met referentiemateriaal van alle soorten uit Madagaskar, kan Carlijn aantonen of er illegaal hout in het spel is. Als het goed is zit er muziek in de toekomst van ebben op Madagaskar. De lokale bevolking zet zich in om zaden van bomen te verzamelen en op te kweken, aangezien er nog geen plantages voor ebben bestaan, een initiatief dat Naturalis van harte toejuicht.
Afrikaanse zangvogels
Het mooiste sporenonderzoek vindt plaats aan organismen die nog niet dood zijn. Als je kunt achterhalen waar in beslag genomen planten of dieren vandaan komen, kun je ze terugbrengen naar hun oorspronkelijke leefgebied en weer loslaten in het wild. In haar jaarlijkse gastcollege aan de Hogeschool van Amsterdam laat Naturalis-onderzoekster Barbara Gravendeel altijd een aantal van dergelijke voorbeelden de revue passeren.
Zo ontwikkelde Naturalis in 2018 op verzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) een methode om bij Afrikaanse zangvogels te achterhalen of ze hier zijn opgekweekt of afkomstig zijn uit illegale handel. Twee bronnen waren nodig als referentie om dit onderzoek te kunnen doen. Ten eerste vogels uit de wetenschappelijke Naturalis-collectie, waarvan de exacte herkomst uit het wild vaststaat. Ten tweede vogels afkomstig van een bonafide Nederlandse kweker met vergunningen. Materiaal uit de schacht van de veren werd geanalyseerd en gekoppeld aan informatie over waar de vogels waren opgegroeid. Door deze gegevens te vergelijken met die van verdachte vogels, valt een kweker met illegale dieren uit het wild direct door de mand. Een noodzakelijke steun in de rug voor boa’s (buitengewoon opsporingsambtenaren) van de NVWA die de herkomst van Afrikaanse zangvogels onderzoeken.
Waartoe het tegengaan van wildlife crime uiteindelijk moet leiden? Bescherming van bedreigde soorten in het wild, slachtoffers van illegale handel terugbrengen naar hun natuurlijke leefomgeving en populaties van planten en dieren opsporen waarvan in beslag genomen materiaal afkomstig is. Met het beschrijven, begrijpen en behouden van biodiversiteit helpt Naturalis allerlei vormen van milieucriminaliteit tegen te gaan.
Medicinale poeders
Bekijk hier deel 3 van de videoserie over wildlife crime van Naturalis Newsroom.
