Tropische mariene biodiversiteit en de leer van rifkoralen, is het werkterrein van prof. dr. Bert Hoeksema. Op dinsdag 16 november aanvaardde hij zijn ambt bij de Rijksuniversiteit Groningen, ondersteund vanuit Naturalis, met het uitspreken van zijn inaugurele rede, getiteld “Verborgen biodiversiteit van koraalriffen”.
Voortbouwenop een eeuwenoude collectie
Al vanaf zijn twaalfde levensjaar speurde Bert Hoeksema de stranden van Terschelling af, op zoek naar schelpen, krabbetjes en andere zeeschatten. De familievakanties waren het begin van een marien bioloog in spe, die zich richt op de biodiversiteit rond koraalriffen. En nog steeds haalt Hoeksema veel voldoening uit zijn werk: ‘De onderwaterwereld blijft me verrassen, er valt altijd iets nieuws te ontdekken’. Die bewondering deelt hij graag via zijn kleurrijke publicaties, die gekenmerkt zijn door de vele onderwaterfoto’s.
Jakarta, Koh Tao, de Caribische eilanden en Java zijn enkele van de vele expeditie-bestemmingen waar Hoeksema nieuwe bevindingen opdoet. ‘Ook op de plekken waar ik na lange tijd terugkeer blijf ik ontdekkingen doen. Een teken voor mezelf dat ik steeds beter naar de omgeving leer kijken.’ De vele expedities zijn duidelijk terug te zien in de collectie van Naturalis, waar veel van Hoeksema’s verzamelde materiaal terug te vinden is. ‘Het is van belang dat het materiaal goed terecht komt en bewaard blijft, zodat modern onderzoek weer kan voortbouwen op de eeuwenoude collectie.’
De cirkelis rond
Helaas vertonen de ooit soortenrijke koraalriffen ook steeds meer schaarste. ‘Koralen worden bedreigd door opwarming van de aarde, vervuiling en niet-duurzaam gebruik van de riffen en hun bewoners.’ Hoeksema benadrukt dat daarom onderzoek naar deze belangrijke organismen cruciaal is om hun behoud te ondersteunen. ‘Het is onze rol om het publiek te wijzen op de huidige staat van de onderwaterwereld, en bijvoorbeeld de invloed van invasieve soorten.’
Hoeksema is dan ook zeer content met zijn terugkeer bij de Rijksuniversiteit Groningen, de plek waar ooit zijn wetenschappelijke loopbaan begon. ‘Ik wil iets kunnen beteken voor de studenten, en ben daarom ook trots dat ik nu iets terug kan doen via mijn aanstelling als honorair hoogleraar Tropische Mariene Biodiversiteit. De cirkel is rond.’
De oratiein het kort
De verborgen biodiversiteit van koraalriffen
'Het koraalrif wordt beschouwd als het meest soortenrijke ecosysteem in zee. Koraalriffen komen vooral voor in de tropen, waar ze een inkomstenbron vormen voor de plaatselijk bevolking, bijvoorbeeld vanwege de visserij of het toerisme. Het laatste betreft onder andere de duikindustrie, waarbij duikers proberen zoveel mogelijk bijzondere dieren te zien. Vanwege de groeiende bereikbaarheid en aandacht voor koraalriffen, weten we ook dat ze worden bedreigd door opwarming van het zeewater, niet-duurzame visserij en vervuiling; en hierdoor ook dat ze beschermd moeten worden.
Veel van de planten en dieren op koraalriffen zijn nog niet wetenschappelijk beschreven en van de bekende soorten is niet altijd duidelijk hoe ze precies leven. We weten dus onvoldoende wat we moeten beschermen. Koralen spelen de hoofdrol op riffen doordat ze een fundament of schuilplaats bieden aan andere soorten of als voedsel dienen. Veel kleine dieren leven verborgen in of op het koraal en zijn afhankelijk van een specifieke soort gastheerkoraal. Welke rol ze spelen voor de gastheer is hierbij niet altijd duidelijk. Sommige van deze koraalsymbionten zijn zo klein dat ze lastig zijn om te vinden. Veel soorten zijn nog niet bekend doordat ze sterk lijken op andere en in eerst instantie alleen met behulp van moleculaire technieken (DNA) kunnen worden onderscheiden. We nemen aan dat een deel van de biodiversiteit van koraalriffen inmiddels is verdwenen. De oude collecties van Naturalis Biodiversity Center kunnen echter dienen als wetenschappelijk referentiemateriaal om te onderzoeken of dit klopt. Hierdoor kan ook de verborgen biodiversiteit van het verleden worden onthuld', aldus Hoeksema tijdens zijn oratie.
BertHoeksema
Bert Hoeksema studeerde in 1984 cum laude af in de richting Mariene Biologie aan de Rijksuniversiteit Groningen waar hij nu als hoogleraar terugkeert. Hij doet voor Naturalis onderzoek aan de ecologie en evolutie van rifkoralen en hun relaties met andere diersoorten, en aan invasieve koraalsoorten. Sinds 1983 is Hoeksema zich gaan specialiseren in de biodiversiteit van koraalriffen; hij promoveerde in 1990 cum laude aan de Universiteit Leiden. Voor zijn onderzoek heeft hij vooral veldwerk verricht in Indonesië en de Nederlandse Cariben, twee gebieden die ook goed vertegenwoordigd zijn in de wetenschappelijke collecties van Naturalis. De MSc opleiding mariene biologie aan de RUG is internationaal befaamd en krijgt door de samenwerking met Hoeksema en Naturalis nieuwe mogelijkheden voor onderwijs en onderzoek.