Prentenboeken staan vol dieren, maar dat blijken vooral zoogdieren te zijn. Vooral huisdieren en exotische dieren zijn daarbij populair. Een groot deel van de Nederlandse fauna is veel minder te zien, maar bioloog Michiel Hooykaas van de Universiteit Leiden en Naturalis ziet kansen genoeg voor een biodiverser boekenlandschap.
Invloedrijkeafbeeldingen
‘Als mensen op de hoogte zijn van het leven om hen heen, zijn ze eerder geneigd dat te beschermen. Maar omdat mensen steeds minder de natuur in gaan, krijgen ze weinig directe kansen om dieren te leren kennen. Indirecte ervaringen, bijvoorbeeld met afbeeldingen van dieren, zijn dus steeds invloedrijker,’ legt Michiel Hooykaas uit. Voor zijn promotie onderzoekt hij het beeld dat mensen hebben van dierlijke biodiversiteit en hoe culturele producten dat aan het publiek presenteren. Hij doet dat bij de onderzoeksgroep Science Communication & Society van hoogleraar Ionica Smeets. Sinds kort is Hooykaas ook als onderzoeker en onderwijscoördinator werkzaam bij Naturalis Biodiversity Center.
Zoogdierenop de voorgrond
Eerder vond Hooykaas dat kinderen weinig diersoorten kennen. Nu bekeek hij samen met masterstudenten Marloes Holierhoek en Joris Westerveld 217 prijswinnende Nederlandse prentenboeken en analyseerde daaruit meer dan 2.200 dieren.
Ze vonden dat zoogdieren oververtegenwoordigd zijn en vaak de hoofdrol spelen. Dieren zoals vogels en insecten waren minder talrijk en bleven vaak op de achtergrond. ‘En dat terwijl ze in het echt soortenrijker zijn, ook in Nederland,’ aldus Hooykaas. ‘Bovendien bleken deze dieren vaak niet herkenbaar als soort, en niet specifiek benoemd in de tekst, zelfs als ze toevallig wel herkenbaar waren afgebeeld. Ook dan hebben zoogdieren een streepje voor: een tijger is een tijger, maar een vogel is vaak een vogel in plaats van een merel of koolmees.’ Ook de vermenselijking van dieren viel op, die bij zoogdieren relatief vaak voorkwam. ‘Je ziet een nijlpaard eerder naar het toilet gaan, dan dat hij zijn poep in de natuur in de rondte slingert.’
Het gevaarvan exotische dieren
Ook exotische dieren, met name grote dieren als olifanten en leeuwen, kwamen vaker voor in prentenboekverhalen. ‘Dat is begrijpelijk, omdat zulke dieren onder kinderen populair zijn,’ vertelt de promovendus. ‘Maar zelfs de diversiteit van exoten in prentenboeken is laag in vergelijking met de werkelijkheid. En als je als kind alleen maar charismatische exoten te zien krijgt, kan dat onbedoeld de indruk wekken dat natuur iets is van ver weg. Terwijl er ook nabij zoveel moois te zien valt.’
Hij vermoedt dat schrijvers en illustratoren kiezen voor dieren waarvan ze denken dat ze het publiek aanspreken en waar kinderen zich in zullen herkennen. ‘Maar zo kan wel een vicieuze cirkel ontstaan, waarbij de band groeit met de dieren die je tegenkomt, die dan weer een goede keuze lijken om een rol te geven in een verhaal. En natuurlijk zijn schrijvers ook zelf niet altijd op de hoogte van wat voor mooie diersoorten er allemaal zijn.’
Laatbiodiversiteit zien
Hooykaas denkt dat kleine veranderingen kunnen helpen om de ogen van mensen te openen voor biodiversiteit. Hooykaas: ‘Prentenboeken moeten geen lesboeken worden, maar kinderboekenschrijvers en illustratoren verwerken nu al graag dieren in hun werk, en het zou geweldig zijn als onze resultaten hen inspireren tot out-of-the-box hoofdrolspelers.’ Mogelijkheden ziet hij zelfs in verhalen die zich afspelen in de stad. ‘Ook daarin passen allerlei soorten, zoals de huismus en de fuut, die de meeste kinderen niet kennen. Spelen ze geen grote rol, dan kan je ze alsnog herkenbaar een plekje geven. En zelfs als je een harig zoogdierbeest of een exoot in de hoofdrol wil, zijn er heel veel die je nu nog weinig tegenkomt. De mogelijkheden zijn eindeloos!’
Leeshet hele artikel
Lees hier het gehele artikel van Michiel Hooykaas en co-auteur Menno Schilthuizen.
Noot voor de redactie,niet voor publicatie
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
- Michiel Hooykaas via m.j.d.hooykaas@biology.leidenuniv.nl, onderzoeker Science, Communication and Society bij Leiden Universiteit en NL Biodiversity & Society bij Naturalis Biodiversity Center.
- Marieke Epping, adviseur Wetenschapscommunicatie bij Leiden Universiteit via m.epping@bb.leidenuniv.nl | 071 – 527 1521