Je kunt een heleboel aflezen aan botten botten. Ik maak bijna dagelijks enorme botten van walvissen en dolfijnen schoon. Naturalis bewaart de skeletten zodat er later onderzoek aan gedaan kan worden. Tijdens mijn werk viel het me op dat er af en toe rare en zelfs best wel bizarre botten tussen zaten. Ik begon het zo vaak te zien, dat ik een lijstje van deze botafwijkingen ben gaan bijhouden. We zien wel vaker afwijkingen: dan heeft het dier ooit een bot gebroken en dat is weer op natuurlijke wijze hersteld. Maar dit was anders: hele uitstulpingen tussen ruggenwervels of wervels die aan elkaar zijn gesmolten. Wat was hier gebeurd? En wat veroorzaakt die bizarre botten?
Gelukkig zijn er genoeg wetenschappellijke beschirjvingen van ruggewervel-problemen bij de familie Cetacea (walvissen en dolfijnen). Volgens een artikel gepubliceerd in 1999 (Turnbull en Cowan, 1999) zijn er drie verschillende soorten problemen met de wervelschijf; Discartrose treedt op wanneer gewrichten in de wervelkolom worden aangetast door afbraak van de wervelschijf. Besmettelijke spondylitis is wanneer ruggewervel-gewrichten vervormd worden door infectie. Tenslotte is Spondyloartritis verworming door bacteriële artritis. Dit alles kan leiden tot wilde botgroei in het gewricht (ook bekend als osteophyten). Walvisachtigen moeten zwemmen om te overleven en bedenk maar hoe goed je kunt zwemen met zoiets in je ruggengraat...
Twee aan elkaar gegroeide wervels. Stel je voor dat je met zo'n staart zou moeten zwemmen!
Het lijkt logisch dat een zeer grote osteofyt de beweging van het dier beperkt. Toch bleek uit eerder onderzoek op botten van witsnuitdolfijnen (Lagenorhynchus albirostris) in de collectie van het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Kopenhagen dat dit niet altijd betekent dat de dolfijn slecht voedsel kan vinden en vermagert. Eén dolfijn in de studie met de meest ernstige botdeformiteit stierf met een dikke laag blubber erop, dus hij was juist erg gezond op het moment van overlijden! Dit kan natuurlijk een uitzondering op de regel zijn, aangezien de studie ook ernstige gevallen van osteophyose onder jonge witsnuitdolfijnen heeft gevonden. Dit suggereert dat de botvergroeiingen juist sterfte kunnen veroorzaken. Misschien hangt het ervan af hoe de osteofyt de beweging van het dier beperkt. Ten slotte zijn de vrouwtjes vatbaarder voor deze botproblemen dan mannetjes.
Van de drie problemen met de wervels die bovenaan worden genoemd, is de meest voorkomende bij Cetacea is spondyloartritis, of botafwijking veroorzaakt door artritis. Alle zoogdieren kunnen artritis krijgen en er zijn veel soorten artritis. bacteriële artritis wordt veroorzaakt door bacteriën, virussen of een schimmel. Niet-bacteriële artritis wordt veroorzaakt door kristallen van chemische verbindingen in de gewrichten. Artritis kan ook worden veroorzaakt door gewrichtsaandoeningen, trauma's of ziekten die verband houden met een dieet of metabolisme. Een studie uit 2007 vergeleek de aantallen van wervelgewrichtarthritis tussen primaten en carnivoren en vond dat 5,6% van de primaten en 3,6% van de carnivoren werd aangetast. Interessant genoeg, binnen deze groepen waren het de grote apen en beren die het meest werden getroffen. De studie wees uit dat grotere dieren eerder last hebben van artritis dan kleine vanwege hun grotere lichaamsmassa: de krachten die spelen bij het verplaatsen van het grote gewricht resulteert in een verhoogde kans op artritis. Ook worden grotere dieren blootgesteld aan meer ziekteverwekkers, waarvan sommige artritis veroorzaken. We hebben nog niet genoeg van de grote walvissen schoongemaakt om nog veel tekenen van artritis of botproblemen te zien. Maar bij een onderzoek aan 49 bultruggen die in Brazilië aanspeelden, had 10% botmisvormingen. Waaronder niet alleen artritis, maar ook bewijs van spina bifida en gefuseerde botten. Artritis is ook waargenomen bij de grootste walvissoort, de Blauwe Vinvis.
Dit bot van een Noordse vinvis lijkt wel een druipkaars.
Nu de gemonteerde dolfijnen klaar zijn en we naar de grotere walvisachtigen gaan, zal het interessant zijn om het aantal osteophyotische voorvallen tussen grote walvissen en kleinere dieren te vergelijken. Ook is een van de sterke punten van museumverzamelingen het feit dat je specimens die gedurende een lange periode zijn verzameld kunt observeren. We kunnen zien wanneer zich vaker osteophyose voordoet en daaruit misschien iets afleiden over de algehele gezondheid van de oceaan in de loop van de tijd. Het walvisbotproject is interessant omdat het ons een kans geeft om deze exemplaren heel goed te beschouwen, en echt trends in de collectie waarneemt die anders misschien over het hoofd worden gezien!
Nogmaals hartelijk dank aan Philips voor hun steun aan dit project. Met hun donatie van een Sonicare-tandenborstel en vele kopjes kunnen we een goede schoonmaak garanderen, zodat deze walvissenskeletten de komende 200 jaar in topconditie blijven!
Totaal gefuseerde ruggenwervels.
Door Becky Desjardins,
Preparateur, Naturalis Biodiversity Center
Een schouderblad met arthritis aan de rand.
Referenties
Galatius, A. et al. 2009. Occurence of Vertebral Osteophytosis in a museum sample of white-beaked Dolphins (Lagenorhynchus albirostris) from Danish waters. Journal of Wildlife Diseases, 45 (1): 19-28.
Groch, K.R., et al. 2012. Skeletal abnormalities in humpback whales Megaptera novaeangliae stranded in the Brazilian breeding ground. Disease of Aquatic Organisms 101: 145-158.
Nunn, C.L., Rothschild, B., and J.L. Gittleman. 2007. Why are some species more commonly afflicted by arthritis than others? A comparative study of spondyloarthropathy in primates and carnivores. Journal of Evolutionary Biology 20 (2): 460-470.
Turnbull, B.S., and DF Cowen. 1999 Synovial Joint Disease in Wild Cetaceans. Journal of Wildlife Diseases. Vol 35, No 3, July 511-518