De stand van de Nederlandse biodiversiteit is een belangrijke focus in het onderzoek van Naturalis Biodiversity Center. Het is dan ook niet vreemd dat het meest omvangrijke rapport hierover, het Living PLanet Report, hier op 6 februari is gepresenteerd. Het door Wereld Natuur Fonds samengestelde rapport laat zien dat de Nederlandse natuur in grote problemen is door stikstof.
Het Wereld Natuur Fonds bericht het volgende over het rapport:
Onze Nederlandse natuur op land staat er slechter voor dan ooit. Sinds 1990 zijn populaties wilde dieren in zowel open natuurgebieden zoals heide, als in het agrarisch landschap, gemiddeld gehalveerd. Diverse vogel-, vlinder- en reptielensoorten die vroeger algemeen voorkwamen zijn tegenwoordig zeldzaam. Deze zorgwekkende ontwikkeling blijkt uit het vandaag door het Wereld Natuur Fonds gepubliceerde Living Planet Report Nederland, getiteld ‘Natuur en Landbouw Verbonden’. Het rapport dringt aan op een snelle en structurele vermindering van stikstof - een belangrijke veroorzaker van verlies aan biodiversiteit - om onze unieke Nederlandse natuur een kans te geven te herstellen.
Directeur Wereld Natuur Fonds, Kirsten Schuijt: “Ons landschap wordt monotoon en stil, zonder dat we het in de gaten lijken te hebben. Want heide bloeit nog steeds prachtig paars en weilanden zijn groen. Maar wie weet nog dat vroeger wolken vlinders op de heide te zien waren en je omringd werd door het geluid van vogels? En dat het boerenland een walhalla was voor natuur met miljoenen weidevogels, bloemen en insecten? We hebben de natuur inmiddels zo diep uitgehold dat ons welzijn en onze welvaart in het geding komen. Rijke, diverse natuur is nodig voor schoon water, bestuiving van gewassen en natuurlijke plaagbestrijding.”
Het Living Planet Report Nederland is een publicatie van het Wereld Natuur Fonds, in samenwerking met diverse Nederlandse natuuronderzoeksorganisaties*. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert de trendgegevens van dierpopulaties die aan het rapport ten grondslag liggen vandaag ook op het Compendium van de Leefomgeving. Het is de derde keer dat het Living Planet Report over natuur in Nederland verschijnt.
Dierpopulaties in heidegebieden hardst getroffen
Dierpopulaties in open natuurgebieden, zoals heide, zijn de afgelopen dertig jaar sterk achteruitgegaan. In heidegebieden op hoge zandgronden met zeer hoge stikstofneerslag, is de omvang van dierpopulaties gekelderd: gemiddeld met bijna 70%. Kenmerkende plant- en diersoorten in die gebieden zijn slecht bestand tegen de effecten van te hoge concentraties stikstof. Deze hoge concentraties worden voornamelijk veroorzaakt door stikstofuitstoot afkomstig uit de veehouderij. Een heel zichtbaar gevolg is dat de heide vergrast: open plekken groeien dicht en unieke planten van het heidelandschap worden overwoekerd door snelgroeiende grassen die van stikstof houden. De gevolgen op planten werken weer door op dieren: veel vlinders en andere insecten zijn het slachtoffer van het verdwijnen van hun voedselplanten. Het tekort aan insecten werkt vervolgens negatief door op de insectenetende dieren, zoals vogels. Ook veel unieke reptielen hebben ernstig te lijden doordat open plekken dichtgroeien.
Iconische soorten zoals de korhoen en tapuit worden ernstig bedreigd en ook de boomleeuwerik lijdt onder de te hoge stikstofdepositie. Sterke dalers onder de vlinders zijn de kleine heivlinder en het gentiaanblauwtje. Het afplaggen van de bodem om stikstof af te voeren en begrazing door schapen en runderen tegen de woekerende grassen hebben slechts tijdelijk effect en konden de afname van dieren duidelijk niet tegenhouden.
Agrarisch gebied: sterke daling onder broedvogels en vlinders
In agrarische gebieden gaat het vooral slecht met de vlinders en broedvogels. Boerenlandvogels namen gemiddeld met 30 procent af. De veldleeuwerik, patrijs en de kemphaan behoren tot soorten die de sterkste daling laten zien. Oorzaken zijn de intensieve landbouw, verdroging en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. De achteruitgang onder vlinders van het boerenland is schrikbarend: onder andere door monotone weilanden met Engels raaigras zonder bloemen en kruiden zijn populaties met gemiddeld 60 procent afgenomen. De meeste soorten, waaronder de argusvlinder en het geelsprietdikkopje, komen alleen nog voor op dijken, bermen en akkerranden.
Bossen: dierenpopulaties landelijk stabiel
In bossen bleven dierpopulaties landelijk gemiddeld stabiel. Door aanleg van nieuwe bossen gingen veel diersoorten in eerste instantie vooruit. De laatste jaren is weer veel bos gekapt, maar de overgebleven bossen worden wel steeds ouder en krijgen meer variatie en structuur. In bossen op de hoge zandgronden daarentegen, daalden dierpopulaties op plekken met zeer hoge stikstofdepositie gemiddeld met 26 procent. Toch laten bossen juist daar zien dat herstel mogelijk is. In gebieden waar stikstofneerslag de afgelopen jaren daalde richting het niveau waarbij natuur op lange termijn geen schade oploopt, blijkt de omvang van dierpopulaties met 24 procent gegroeid. De boomklever, bosuil en glanskop leefden het meest op door de daling van stikstofdepositie.
Gezamenlijke opgave
Het Living Planet Report concludeert dat herstel van biodiversiteit mogelijk is maar om doorzettingsvermogen vraagt. Er zijn forse investeringen nodig in natuur, zowel in kwaliteit als kwantiteit, én in een omslag van de landbouw. Boeren hebben hiervoor steun nodig zodat zij kunnen omschakelen naar natuurvriendelijke kringlooplandbouw. “We moeten ervoor waken dat de rekening bij één groep of sector komt te liggen”, aldus Natasja Oerlemans, Hoofd Voedsel en Landbouw bij het Wereld Natuur Fonds. “Landbouwgrond beslaat tweederde van Nederland en neemt daarmee, als groot leefgebied van wilde planten en dieren én belangrijke drukfactor op natuurgebieden, een sleutelrol in. Maar het oplossen van de huidige natuur crisis is een gezamenlijke opgave, waarbij iedereen moet en kan bijdragen om de omslag naar een natuurvriendelijke landbouw daadwerkelijk mogelijk te maken voor boeren. Het Living Planet Report laat zien dat we als samenleving het probleem niet voor ons uit kunnen schuiven. Het is nu tijd om het verlies van biodiversiteit te stoppen en te werken aan herstel van onze leefomgeving.”
Over het Living Planet Report Nederland 2020
Deze derde Nederlandse editie van het Living Planet Report laat zien hoe landbouw en natuur met elkaar samenhangen. Het rapport beschrijft de staat van natuur in huidig agrarisch gebied en natuurgebieden op land en laat zien hoe landbouw natuur in het verleden heeft beïnvloed en in het heden blijft beïnvloeden. Vervolgens verkent het rapport de mogelijkheden om het opgelopen verlies aan biodiversiteit om te buigen naar herstel. De sleutel daarvoor ligt bij een hernieuwde relatie tussen natuur en landbouw. Het volledige rapport is te downloaden op wwf.nl en via deze link.
*) Het Living Planet Report Nederland – Natuur en landbouw verbonden is gepubliceerd door het Wereld Natuur Fonds (WWF) in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center, ANEMOON, EIS Kenniscentrum Insecten, FLORON, Nederlandse Mycologische Vereniging, RAVON, Sovon Vogelonderzoek Nederland, De Vlinderstichting en Zoogdiervereniging.
FOTO Kornhoen: Wikimedia I Magnus Manske | Licentie: CC BY-SA 3.0
FOTO Graslandschap: Getty Images I dropStock I 1170115075