Bhutan: dé plek om nieuwe soorten te ontdekken

Bhutan: het is dé plek om naartoe te gaan als je nieuwe soorten wilt ontdekken. Ingeklemd tussen India en China, aan de oostelijke kant van de Himalaya, kenmerkt de natuur van dit kleine land zich door een verrassende flora en fauna. "Het is een echte mengelmoes,' zegt Vincent. "Er leven zowel soorten die in tropisch Azië thuishoren als soorten die we uit Europa kennen. Het gevarieerde landschap, dat uiteenloopt van laagland tot hooggebergte, is hier een belangrijke oorzaak van. Daarnaast is dankzij de boeddhistische aard van de bevolking de natuurlijke rijkdom tot op heden goed bewaard gebleven, wat heel bijzonder is. De mensen hebben eerbied voor alles wat leeft."

Eldorado voor de wetenschap

Voor onderzoekers als Vincent is Bhutan een eldorado. Want tot op heden is nog maar weinig van de natuurlijke rijkdom ervan wetenschappelijk beschreven. Tot de jaren zeventig van de vorige eeuw was het koninkrijk min of meer afgesloten van de buitenwereld, zoals invloeden van de moderne wetenschap. Daar komt bij dat de boeddhistische traditie lijnrecht tegenover het verzamelen staat, wat de eerste stap is in het beschrijven van soorten. Van oudsher betekent verzamelen immers: het doden van planten en dieren om er collecties mee op te bouwen, als ijkpunten voor volgende determinaties. En iets doodmaken doen boeddhisten niet.

De collectie van het National Biodiversity Center in de hoofdstad Thimphu is dan ook van bescheiden omvang. ‘Er is wel een behoorlijke plantencollectie,’ weet Vincent, die zelf al meerdere keren naar Bhutan is afgereisd. ‘Maar vogels en zoogdieren ontbreken. Dat is niet erg, want inmiddels is wereldwijd voldoende kennis opgebouwd om ook de soorten die in Bhutan voorkomen op naam te brengen. Vogels herkennen we tegenwoordig met behulp van een verrekijker, en tijgers leggen we vast met automatische camera’s. Maar voor insecten en ander klein grut ligt dat anders. Die moet je vaak wel verzamelen om allerlei details te kunnen bestuderen. Daarom is nog nauwelijks bekend welke ongewervelde dieren er in Bhutan leven.’

Invloeden van buitenaf

Met het grote respect voor de natuur dat het boeddhisme uitdraagt, kent Bhutan dus nog geen natuurhistorische collectie als afspiegeling van wat er kruipt, springt, vliegt en zwemt. Vincent: ‘Maar het besef dringt door dat invloeden van buitenaf ertoe dwingen de natuurlijke rijkdom van het land wetenschappelijk in kaart te brengen. Hoewel de inwoners zelf uiterst zorgvuldig met de natuur omgaan, ervaren ze bijvoorbeeld ook de gevolgen van klimaatverandering. Patronen in temperatuur en neerslag zijn aan het veranderen. Best wrang, want Bhutan is het enige land ter wereld dat meer CO2 opneemt dan dat het uitstoot. Om te weten hoe de natuur reageert op deze omstandigheden en wat dit voor de mens betekent, is het noodzakelijk meer te weten over de biodiversiteit.’

Zo’n vijf jaar geleden zocht Bhutan samenwerking met Naturalis. Om kennis te ontwikkelen over de Bhutaanse soortenrijkdom, met een focus op ongewervelden want van de rest bestaat al een goed beeld. Dat men bij Naturalis aanklopte kwam door bestaande contacten en doordat Naturalis wereldwijd bekend staat als topinstituut op het gebied van biodiversiteit. "Bij ons zijn de beste amateurspecialisten van ons land aangesloten," vertelt Vincent. "Wij zijn graag bereid om anderen met die expertise te helpen. Hoe anders ging dat vroeger! Toen vertrokken mensen vanuit hier naar verre oorden, verzamelden in korte tijd zoveel mogelijk materiaal en namen dit mee naar het eigen instituut om te onderzoeken en erover te publiceren. Nu doen we niets zonder dat het land en de mensen er zelf baat bij hebben. Zo heeft Naturalis masterstudenten uit Bhutan voor twee jaar op de loonlijst staan, terwijl ze in hun eigen land aan het werk zijn en wij hen op afstand begeleiden."

Vincent vergelijkt de huidige inspanningen in Bhutan met de beginjaren van de vorige eeuw in ons eigen land. "Eigenlijk zijn we bezig met natuureducatie, net als Jac. P. Thijsse toen. Voordat je ook maar iets kunt doen aan toegepast onderzoek, moet je eerst weten welke soorten waar voorkomen. Als eerste hebben we daarom veldgidsen gemaakt voor slakken, wespen, libellen, nachtvlinders en lieveheersbeestjes. Dat zijn groepen waarover we bij Naturalis veel kennis hebben en waarmee we dus goed kunnen helpen. Met die veldgidsen kunnen de mensen ter plekke uit de voeten om soorten op een eenvoudige manier te herkennen. Ook zijn er posters gemaakt met daarop afbeeldingen van diergroepen uit de gidsen. Die hangen in schoolklassen, net als de bekende schoolprenten zoals ‘In sloot en plas’ van vroeger. Jong en oud is enthousiast over deze ontwikkeling. Zij beseffen dat dit belangrijk is voor hun toekomst."

DNA-barcoding

Hoewel het maken van dit soort gidsen en posters misschien wat ouderwets aandoet, is Vincent er snel bij om te vertellen dat vooral ook ruimte is voor nieuwe technieken. "Afgelopen jaar hebben we in Bhutan mensen van vijf verschillende instituten opgeleid om DNA-profielen van diersoorten te maken. Deze profielen of DNA-barcodes gelden als internationale standaarden voor soortherkenning. Een nieuwe tak van onderzoek dat in ons vakgebied in de lift zit. Dit jaar komen onderzoekers uit Bhutan naar Leiden om de training voort te zetten. Ontzettend mooi vind ik dat."

Toegepast onderzoek

Ook al is Vincent bioloog, wat hem het meest opvalt aan Bhutan is het feit dat behalve de natuur ook de cultuur zo goed bewaard is gebleven. Dat veel mensen met trots in klederdracht rondlopen vindt hij heel bijzonder, net als hun respectvolle houding ten opzichte van de natuur. Maar snel na deze opmerking komt de ware passie in de bioloog weer naar boven, en merk je zijn gedrevenheid om stappen te maken van soortbeschrijvingen in de richting van toegepast onderzoek. Zo staat hij te popelen om te helpen in vraagstukken rond bestuiving. "Neem bijvoorbeeld het specerij kardemom, een belangrijk exportproduct voor Bhutan. Bekend is dat kardemom wordt bestoven door hommels, maar om welke soorten het gaat weten we nog niet. Wanneer als gevolg van klimaatverandering de hommels hun voorliefde voor een koudere omgeving achterna gaan, vertrekken ze waarschijnlijk naar hogere regionen. Hoe vergaat het de kardemomplantages dan? Worden de planten op die plekken nog wel door hommels bezocht zodat de gewilde peulen zich kunnen vormen? Of moeten de plantages verhuizen naar een andere plek?" Als toekomstvisie voor het werk in Bhutan plaatst Vincent zichzelf echter bescheiden op de achtergrond. "Wanneer we nog zo’n tien jaar hard doorwerken is Naturalis voor een groot deel overbodig. Dan weten de mensen ter plekke genoeg om actuele vraagstukken te helpen oplossen."

Dit project wordt ondersteund door Weleda