Veldwerk in het nieuwe bos van Borneo

Ergens weggestopt in Zuidoost-Azië zou het bos nog maagdelijk zijn en de wilde dieren in overvloeden om je heen dartelen. Dat hadden de oude reisverhalen mij tenminste beloofd. Mensen als Wallace doorstonden daar de bloedzuigers en malaria om wezens te vinden waar niemand van wist dat ze bestonden. 

Mentaal voorbereid op het ergste en een medicijnkast in mijn rugzak waar de gemiddelde apotheker jaloers op zou zijn vertrekken we in de richting van het grote onbekende. De ornitholoog Smythies omschreef Borneo in de jaren 60 in zijn boek ‘The Birds of Borneo’ nog als “Het is één enorm oerwoud. Taxaties […] zeggen dat vijvenzeventig procent van het eiland bedekt is met primair oerwoud, en nog eens tien tot vijftienprocent met secundair oerwoud”. Dat oerwoud is inmiddels grotendeels verdwenen. Dieren verjaagd, vegetatie verwijderd en vervolgens beplant met een Afrikaanse palm die plantaardige olie voor ruim acht miljard mensen moet produceren. Het veldstation ligt in een klein stukje bos dat nog over is. Volledig omgeven door het ‘nieuwe’ bos.

De meeste dieren zijn teruggedrongen tot enkele behapbare paradijsjes die nog overeind staan. Dit geeft de gemiddelde bioloog ook enige geruststelling, wetende dat je onderzoeksgebied niet eindeloos na de horizon voortduurt. Daarnaast is het veldstation van alle gemakken voorzien en zijn wandelpaden in de omgeving netjes gemarkeerd. De risico’s van het leven met gevaarlijke dieren worden zoveel mogelijk ingeperkt. Waarbij de horren voor de ramen misschien wel één van de belangrijkste is. De aantallen muggen, het douchen met enkel koud water en het ontbreken van wifi, zijn de enige dingen die nog in buurt komen van het afzien. Het gevoel van enige connectie met de grote ontdekkingsreizigers is daardoor al snel verdwenen.

Hoe zie inmiddels ik de toekomst van dit eiland voor me? De netpython, eens de koning van het woud, kan wellicht zijn voortbestaan veiligstellen door rattenvanger te worden op een plantage. De orang-oetang is welkom in aangewezen parkjes, speciaal voor de toeristen. Dieren zoals bosolifanten en Maleise beren zullen daar hoogstwaarschijnlijk ook hun plekje krijgen. De 244 andere zoogdieren en 673 vogelsoorten van Borneo zullen we enkel nog kunnen zien in de dierentuin, als ze niet in staat blijken te zijn om zich aanpassen aan de door mensen ingerichte wereld. Plantensoorten zullen overleven in de tuinen en parkjes, mits ze wel een groot deel van het jaar bloeien en niet te veel bladeren verliezen. Tienduizenden dieren en planten zullen we enkel kennen uit de boeken en van honderdduizenden zullen we wellicht nooit weten dat ze bestaan hebben. Weggevaagd voordat iemand de tijd heeft genomen te erkennen dat ze bestaan. 

Omdat geen enkel levend wezen dat laatste verdient, is het de missie van de meeste biologen die soorten op te sporen en een gezicht te geven. Het ‘afzien’ is misschien dan niet het gene wat mij met Wallace op deze plek verbindt, maar zijn zoektocht naar het onbekende is urgenter dan ooit.