Op 30 juni 2022 om 10.00 uur verdedigt Michiel Hooykaas geheel in stijl zijn promotieonderzoek aan de Universiteit Leiden. Onder zijn pak pronkt een blouse met vogels: een hint naar zijn onderzoeksgebied en het begrip dat hij zelf bedacht: species literacy, oftewel soorten-geletterdheid.
Kraaien kauw
De één benoemt met gemak vlinders, planten en vogels uit de buurt, terwijl de ander het verschil niet kent tussen kraai en kauw. Als biologiestudent viel het Michiel op dat er tussen mensen grote verschillen bestaan in hun kennis van de natuur. ‘Ik vroeg me af welke soorten mensen wel of niet kennen, hoe dat komt, en wat de gevolgen kunnen zijn.’ De afgelopen vier jaar dook Hooykaas in deze vragen, en nu verdedigt hij zijn proefschrift over het beeld en de culturele portrettering van dieren.
Soorten als brugnaar biodiversiteit
Soorten, en dan vooral dieren, waren voor Michiel al vroeg deel van zijn leven. ‘Mijn ouders wezen me op de soorten in de tuin en op vakantie, en ik ging graag met een schepnet naar de sloot om te ontdekken. Zo werd ik me ook al vroeg bewust dat veel soorten onder druk staan.’ De afname van biodiversiteit gaat nog steeds onverminderd verder, en om die achteruitgang te stoppen is draagvlak nodig vanuit het publiek. Onbekend maakt onbemind, dus het is belangrijk dat mensen besef hebben van biodiversiteit. ‘Soorten zijn een brug om biodiversiteit te leren kennen, en dus bedacht ik het begrip ‘soorten-geletterdheid’ en besloot om het kennisniveau in Nederland te verkennen.’
Tijdens zijn PhD bestudeerde Michiel op de afdeling Science Communication & Society van Leiden Universiteit de soorten-geletterdheid van verschillende doelgroepen in Nederland, waaronder basisschoolkinderen. Hij testte het kennisniveau met een dierenquiz. Die bestond grotendeels uit een identificatietest. ‘De uitkomsten waren schrikbarend; iedereen weet wat een ijsbeer is, maar dieren uit de nabije omgeving, zoals veelvoorkomende tuinvogels en vlinders, die kenden de meeste kinderen niet: de huismus was een vogel, de atalanta een vlinder. Communiceer je over atalanta’s, dan heeft een deel van het publiek geen idee waar je het over hebt.’
Prentenboekenen kinderkleding
Naast kennisniveaus onderzocht Michiel de representatie van dieren in prentenboeken en op kinderkleding. ‘Kinderen kunnen dieren in de natuur tegenkomen, maar ook in onze cultuur. Veel producten portretteren dieren, en nu natuurervaringen schaarser worden, zal hun invloed op ons beeld van biodiversiteit relatief groot zijn’. In zijn onderzoek naar kinderkleding en prentenboeken kwam Michiel veel dieren tegen, maar dan vooral zoogdieren en exotische dieren. De diversiteit en specificiteit bleek laag. ‘Het geschetste beeld van biodiversiteit was oppervlakkig en scheef: een spiegeling met de uitkomsten van mijn onderzoek naar kennisniveaus.’
Inspireren
Tot slot bestudeerde Michiel het perspectief van communicatoren: hij interviewde mensen die communiceren over biodiversiteit. ‘Hun verhalen sterken mij in de gedachte dat ook in een verstedelijkt land als Nederland mensen kansen moeten krijgen om biodiversiteit te leren kennen. En dit kan via verschillende wegen: via vergroening buitenshuis, onderwijs, cultuur, en communicatie.’
Met zijn bevindingen hoopt Michiel de ogen van mensen te openen voor de rijkdom aan leven die ook in Nederland te vinden is. ‘Mijn onderzoek kan een eyeopener zijn voor natuurbeschermers, communicatoren en ontwerpers, die ik hoop te inspireren. Ik raad hen aan om niet teveel te leunen op de termen biodiversiteit en natuur: noem, schrijf en teken ook soorten, waaronder die uit de nabije leefomgeving. Soorten geven biodiversiteit een gezicht en kunnen bijdragen aan een rijke relatie tussen mens en natuur.’
Meerinformatie
Michiel Hooykaas werkt sinds 2022 als onderzoeker Biodiversiteit & Samenleving en onderwijscoördinator bij Naturalis Biodiversity Center. Zijn verdediging is online te volgen via de volgende link: www.universiteitleiden.nl/wetenschappers/livestream-promotie