Wanneer het walvis-team op pad gaat naar een overleden walvis, weten we dat we een nogal walgelijke uitdaging voor de boeg hebben. Één van de lastigste dingen bij het verwijderen van de vele kilo vlees is om toch voorzichtig te werk te gaan. Anders zie je per ongeluk de kleine bekkenbotten over het hoofd.
Deze twee botten zitten ingebed in het vlees in de buurt van de geslachtsorganen onder de staart. De botjes zijn licht gebogen en bijna symmetrisch; met één aan de linkerkant van het lichaam en één aan de rechterkant. Ze variëren in grootte en vorm tussen soorten. Omdat ze relatief klein zijn en niet vastzitten aan het grotere skelet, zijn ze soms bijna onmogelijk te vinden. Let maar op: als je in musea naar walvisskeletten kijkt, zijn de bekkenbotten daarom vaak niet tentoongesteld (of maar ééntje)! Dit betekent dat de walvisontleder gefaald heeft in het opsporen van de botjes.
De bekkenbotjes zijn de zwevende botjes onder de staart. Ze zijn ook uitvergroot onder het skelet te zien.
Illustratie door Andrew Z. Colvin CC BY 3.0
Al vele jaren denken wetenschappers dat de mysterieuze botjes restanten van achterpoten zijn. Walvisachtigen zijn afstammelingen van Indohyus, een landdier met vier poten. Hoewel het waarschijnlijk leek op een klein hert, at het als een nijlpaard; een grazer in het water. Dit veranderde ongeveer 40 miljoen jaar geleden, toen Indohyussen echt aquatische bewoners werden. Nog later splitste de soorten zich op tot de walvissen en dolfijnen werden die we tegenwoordig in onze oceanen zien zwemmen. Onderzoekers denken dat over een paar miljoen jaar walvissen en dolfijnen deze botten misschien volledig verliezen, doordat ze de botten te weinig gebruiken.
De Remingtonocetus. Deze uitgestorven voorloper van de walvisachtigen leefde ongeveer 45 miljoen jaar geleden.
Tekening door Nobu Tamura CC BY 3.0
Maar nu is er misschien toch een heel andere verklaring voor de botten! Onderzoek uit 2014 beschrijft dat de bekkenbotten geen overblijfselen zijn, maar in plaats daarvan een belangrijk deel van de voortplanting van walvisachtigen. Aan de botten zijn spieren bevestigd die de beweging van de penis regelen. Stel je voor hoe lastig een paring onder water moet zijn. Walvissen en dolfijnen moeten een oplossing hebben voor deze uitdaging, misschien helpen de bekkenbotten bij het onder controle houden van de penis. De onderzoekers bestudeerden de bekkenbodem van 130 individuen uit 29 soorten in museumcollecties. Binnen de steekproef was veel variatie in de grootte en vorm van de bekkenbotten. Grotere en meer gebogen bekkenbeenderen duiden op grotere genitaliën. Maar grote bekkengraten betekenden niet persé een groter dier. Promiscue soorten bleken de grootste bekkenbotten te hebben. De grootste werd gevonden in de Noordkaper (Eubalaena glacialis), een soort waarbij meerdere mannetjes met één vrouwtje paren (soms tegelijkertijd). En de La Plata-dolfijn (Pontoporia blainvillei), een monogame rivierdolfijnsoort, had het kleinste bekkenbot. In deze situaties zou een man met bekkenbodem die een grotere, meer behendige penis kan ondersteunen, het meeste succes hebben.
Vrouwtjes hebben ook bekkenbodems, maar het is onduidelijk wat het nut ervan is. Misschien is enige mate van beweging van de vagina vereist voor onderwatercopulatie. Of het zou een bijwerking van seksuele selectie bij mannen kunnen zijn. Wie weet wachten er nog meer walvisbotten-geheimen om te worden onthult te worden. Dit is een van de redenen waarom we zoveel walvissen in het museum verzamelen en er bruikbare gegevenssets van worden gemaakt. En het is ook de reden waarom we bij het werken aan een pas gestorven walvis zorgvuldig alle gegevens bijhouden en elk bot redden, hoe uitdagend (en stinkend) de taak ook is!
Referenties
Dines JP, Otárola-Castillo E, Ralph P, et al. Sexual selection targets cetacean pelvic bones. Evolution; international journal of organic evolution. 2014; 68(11):3296-3306. doi:10.1111/evo.12516.
Thewissen JG, et al. Whales originated from aquatic artiodactyls in the Eocene epoch of India. Nature. 2007 Dec 20; 450(7173):1190-4.