Op woensdag 13 september om 10.00 verdedigde Dewi Pramanik haar proefschrift getiteld ‘Evolution and development of flowers, fruits and inflorescences of Phalaenopsis and other orchid species’ in het Academiegebouw in Leiden. Voor haar PhD-onderzoek bij Naturalis, verbonden aan de Universiteit Leiden, onderzocht ze de ontwikkeling en evolutie van diverse orchideeënsoorten. Het onderzoek, gestart in 2017, komt nu tot een eind. ‘Het is jammer dat dit project tot een einde komt, maar ik ben enthousiast om het eindelijk te kunnen delen.’
Prachten praal
Dewi werd geboren in Ciamis op West-Java. Haar fascinatie voor orchideeën begon al vroeg. ‘In de achtertuin van mijn ouderlijk huis bloeiden de mooiste exemplaren,’ zegt Dewi. ‘Orchideeën zijn één en al pracht en praal. De bloemen roepen om aandacht en die aandacht geef ik ze graag.’ Dewi werkte lange tijd als onderzoeker bij het kweken van nieuwe commerciële orchideeënsoorten. Toen ze besloot om de ontwikkeling en evolutie van orchideeën te onderzoeken, bleek dat nog weinig gedaan te zijn. ‘Er bestond al veel onderzoek naar de identificatie van soorten en waar die soorten zich geografisch gezien bevinden. Maar waarom de orchideeënfamilie zo divers is, en wat de biologische oorsprong is van die diversiteit, daar was nog weinig over bekend.’
Orchideeënin de scanner
De orchideeënfamilie kent naar schatting vijfentwintig- tot dertigduizend soorten, en binnen deze plantenfamilie bestaat er een enorme variatie in de vorm van de bloemen en vruchten. Deze variatie vloeit voort uit de aanpassingen aan bestuivers zoals insecten. Om ervoor te zorgen dat insecten zo efficiënt mogelijk stuifmeel kunnen opnemen en afgeven, heeft de bloem zich in de loop van de tijd aangepast. Dewi onderzocht hoe de vorm en het formaat van de bloem verbonden zijn aan de bestuivers. Ze gebruikte de collectie levende orchideeën van de Hortus Botanicus Leiden en onderzocht ze bij Naturalis. Daar maakte ze onder andere gebruik van een micro-CT scanner. ‘De technieken waren allemaal nieuw voor mij, maar ik werd goed begeleid en heb een hoop geleerd. Het maken van de micro-CT scans was zeer waardevol. We konden er onder andere op zien dat de callus (een uitgroeisel in het midden van de bloem dat insecten gebruiken om zich aan vast te houden) van de Phalaenopsis in eerdere evolutionaire stadia heeft gediend als meeldraden.’
Wortelsals spiralen
Met de wortels van de Erycina pusilla is iets leuks aan de hand. Niet alleen groeien ze boven de grond, ze draaien ook nog eens rondjes, zoals een spiraal. Als ze 180 graden gedraaid hebben, noem je dit resupineren en de wortels doen dit om optimaal gebruik te maken van het zonlicht en het water. ‘Om meer te weten te komen over het resupineren van de wortels maakten we een time-lapse video. Iedere week maakten we een 3D CT-scan. Dit deden we twintig weken. Als je de beelden achter elkaar zet, krijg je een time-lapse video.’ Het was van belang dat er een 3D beeld van de wortels gemaakt werden, zegt Dewi: ‘Als je een foto zou maken, dan is het beeld plat en dan kan je niet goed bepalen welke kant de wortels op draaien. En dat wilden we nou juist graag weten!’
Sterke stengelszonder stokjes
De bloemen van voor consumptie gekweekte orchideeën zijn groter dan die van wilde orchideeën. Daardoor kan de stengel van de orchidee de bloem niet omhoog houden en zijn er stokjes en klipjes nodig tijdens het opkweken. Dit is een tijdrovend proces. ‘Sommige orchideeënsoorten staan rechtop. Er vindt verhouting in de steel plaats en daardoor hebben ze sterkere stengels.’ Door deze soorten te kruisen, kan je bloemen met extra sterke stengels kweken en heb je geen stokjes meer nodig om de grote bloemen overeind te houden. ‘Een kruising van de hybride variant Purple Gem en de Phalaenopsis viridis is daar het meest geschikt voor.’
Liefdevoor de natuur
‘Mijn onderzoek kwam voort uit een simpele liefde voor de schoonheid van de orchidee. Ik wilde de bloem meer begrijpen’, zegt Dewi. Volgens haar begint zorgen voor de natuur vaak bij een fascinatie voor de schoonheid. ‘Toen ik onderzoek ging doen, zag ik pas echt hoe mooi en ingewikkeld de orchidee in werkelijkheid is, en ik begreep dat als we van de bloemen willen blijven genieten, we goed voor deze plant moeten zorgen. Als iedereen wat meer liefde voelt voor de natuur, dan is het makkelijker om je er voor in te zetten. Dus zoek, net als ik, naar de schoonheid van de natuur om je heen.’
