Fusarium oxysporum f. sp. cubense (FOC) is een schimmel die in verschillende varianten over de hele wereld voorkomt en de bananenindustrie zwaar treft. Dit heeft vooral in Vietnam grote gevolgen, waar met name de nieuwe FOC-TR4 variant roet in het eten gooit. Naturalis-onderzoekers zochten uit welke schimmelsoorten daar het meeste voorkomen.
Door een nieuwe variant van de schimmel fusarium oxysporum f. sp. cubense (FOC) dreigt er voor de bananenproductie een FOC-pandemie. Belgische en Vietnamese onderzoekers vonden deze nieuwe FOC-TR4 variant op bananenplantages in Vietnam. Dit heeft grote gevolgen voor de lokale economie en de wereldwijde bananenexport.
Fusariumverwelking
Vooral nieuwe FOC-varianten zijn een grote bedreiging voor de wereldwijde bananenteelt, zoals FOC-TR4 die bananen drastisch aantast en verwelking veroorzaakt. De schimmel verspreidt zich via de bodem en infecteert de wortels van verschillende gewassen, waaronder bananenplanten. De schimmel groeit vervolgens verder de plant in naar het vaatstelsel. Hierdoor gaat de plant geleidelijk achteruit en uiteindelijk dood. Wat deze schimmel specifiek hardnekkig maakt, is dat FOC-sporen nog twintig jaar in de grond blijven zitten na het verwijderen van de aangetaste planten. Hierdoor raken nieuw geplante gewassen besmet, zelfs wanneer alle zieke planten al een lange tijd weg zijn.
Geen nieuwprobleem
Het is niet de eerste keer dat FOC problemen geeft. We eten bijna allemaal dezelfde soort bananen, want meer dan de helft van de wereldwijde bananenteelt is afhankelijk van één specifiek bananenras: de Cavendish banaan. Tot de jaren ‘50 van de vorige eeuw was dit nog de soort Gros Michel. Een bepaalde FOC-variant maakte alle Gros Michel bananen zo ziek dat bijna de volledige productie ervan is stilgezet. De oudere lezers kennen het nummer Yes, we have no bananas waarschijnlijk wel, dat over een door Fusarium veroorzaakt bananentekort gaat.
Cavendishbananen
De bananenteelt is toen van Gros Michel overgegaan op Cavendish bananen, omdat deze niet ziek werden van FOC. Maar dat is nu verleden tijd: de nieuwe FOC-TR4 variant krijgt Cavendish bananen wel te pakken. Hierdoor worden veel Cavendish bananenplanten ziek en daalt de wereldwijde bananenproductie, met name in Vietnam.
Nieuwebananensoort
Wanneer FOC-TR4 alle Cavendish bananen dreigt ziek te maken, moeten we net als in de jaren ‘50 op zoek naar een nieuwe bananensoort. De belangrijkste eis is dat deze soort niet ziek wordt van FOC-TR4 of andere FOC-varianten. Er zijn ongetwijfeld wilde bananensoorten met die eigenschap, maar je wil natuurlijk een banaan zoals je die kent: met dezelfde smaak, grootte, en structuur als de Cavendish. Het is nu de uitdaging die te vinden.
Wij veroorzaken zelfhet probleem
Maar dan is het probleem niet opgelost. De cyclus blijft zich herhalen: een nieuwe schimmel variant maakt de bananen ziek, er moet een nieuwe bananensoort gevonden worden die tegen deze schimmel kan, en die nieuwe soort kan vervolgens weer ziek worden van weer een andere schimmel variant.
Vincent Merckx, schimmel onderzoeker bij Naturalis en de Universiteit van Amsterdam, legt uit hoe dit is ontstaan: ‘Het probleem ligt bij de manier waarop wij bananen produceren. De wereldwijde bananenteelt bestaat namelijk uit exacte klonen van elkaar en worden gekweekt in grote monoculturen. Dit betekent dat alle plantages alleen bananenplanten bevatten en geen andere gewassen. Er is dan maar één specifieke schimmelvariant nodig, die dan niet één, maar alle bananenplanten ziek maakt. De bananenindustrie is dus erg gevoelig voor ziektes, en daar merken we nu de gevolgen van.’
Onderzoekin Vietnam
Omdat bananenproducenten door FOC steeds grotere verliezen lijden, wordt het steeds belangrijker om te weten welke FOC-varianten deze verwelking in Vietnamese bananen veroorzaken. Een internationaal team experts van de Vietnamese Nationale Landbouwuniversiteit, Plantentuin Meise, KU Leuven, en Naturalis zocht uit welke FOC-soorten het meeste voorkomen in Noord-Vietnam. De Plantentuin Meise in België heeft al een lange tijd de traditie om bananen te onderzoeken, en is nauw betrokken bij de KU Leuven waar de grootste collectie levende bananenplanten ter wereld staat. Samen met onderzoekers van Naturalis onderzochten zij zieke bananenplanten uit 19 verschillende locaties in Vietnam.
Van alle onderzochte verwelkte planten, was maar 10% besmet met de FOC-TR4 variant. Afhankelijk van de bodemcondities, kan de TR4 variant zich wel verspreiden over heel Vietnam, en dus de dominante variant worden. Omdat FOC-TR4 niet alleen het Cavendish ras besmet, maar ook wilde bananensoorten, kunnen wilde bananen zorgen voor een snellere FOC-verspreiding.
Zijn de Cavendish bananenin gevaar?
Wanneer FOC-TR4 zich verder verspreidt, zou het bijna alle Cavendish bananen ziek kunnen maken, zoals eerder gebeurde bij de Gros Michel. Merckx vertelt hierover: ‘Dat er over een aantal jaar helemaal geen bananen meer in de winkel liggen, is misschien een beetje radicaal. Wat natuurlijk wel kan gebeuren, is dat door FOC-TR4 de bananenteelt afneemt en dat bananen behoorlijk in prijs zullen stijgen. FOC zien we nu vooral in Azië en we verwachten dat die ooit in Afrika gevonden zal worden. De kans dat FOC overal ter wereld tegelijk problemen geeft, is niet zo heel groot denk ik. Ik zou me dus niet te veel zorgen maken over dat je straks zonder bananen zit.’
Meerinformatie
Het artikel genaamd ‘Diversity of Fusarium associated banana wilt in northern Viet Nam’ is verschenen in MycoKeys.
Vincent Merckx, betrokken bij het onderzoek in Vietnam, is schimmel-onderzoeker bij Naturalis en de Universiteit van Amsterdam.