De laatste decennia kent de Nederlandse flora een sterke toename van exoten. We noemen ze invasieve soorten of invasieven als ze door een sterke uitbreiding of verdichting van hun areaal overlast veroorzaken. De overlast van invasieve soorten kan bestaan uit economische schade en gezondheids- en/of veiligheidsproblemen. Wereldwijd worden invasieve soorten, na habitatdestructie, gezien als de tweede belangrijkste oorzaak voor de bedreiging van biodiversiteit.
Veel exoten zijn ons land binnengekomen via de handel, hetzij bedoeld, bijvoorbeeld als tuin- of aquariumplant, hetzij onbedoeld als verstekeling in potplanten of verontreiniging in zaadproducten. Aangezien voorkomen beter is dan genezen, ligt het voor de hand om te proberen te verhinderen dat soorten Nederland binnenkomen die bij introductie waarschijnlijk problemen veroorzaken.
Samenvatting
Q-Bank Invasive Plants beoogt alle relevante informatie over (potentieel) invasieve plantensoorten bijeen te brengen. ter ondersteuning van de werkzaamheden van fytosanitaire organisaties.
Doel van dit project is informatie aan te leveren op basis waarvan ingeschat kan worden hoe groot de kans is dat exotische soorten zich bij introductie in Nederland invasief gaan gedragen. Daarnaast is het doel hulp te bieden bij het herkennen van zulke soorten als ze worden geïmporteerd. Ook soorten die door derde landen gereguleerd zijn (q-soorten) en via ons land zouden kunnen worden geëxporteerd zijn hierin meegenomen. De aandacht richt zich op vaatplanten (dus niet algen en mossen), met speciale aandacht voor zoetwaterplanten, omdat er in deze groep acute problemen zijn.
Naast de soorten die onder Europese wetgeving (Unielijst: EU-exotenverordening 1143/2014) vallen, worden soorten in het informatiesysteem opgenomen die in onze of vergelijkbare klimaatregio’s hebben laten zien dat ze kunnen woekeren. Voor de identificatie van deze soorten zijn diverse digitale determinatiesleutels, foto's en DNA sequenties beschikbaar zodat in een vroeg stadium actie kan worden ondernomen om te voorkomen dat een invasieve soort een probleem gaat vormen. Van de soorten die in Q-bank zijn opgenomen, zijn er bovendien exemplaren fysiek in de collecties aanwezig. De beschrijvingen vormen een aanvulling op de soortinformatie (diagnostische protocollen, datasheets, verspreidingskaarten en PRA’s), die andere organisaties zoals CABI en EPPO online beschikbaar stellen.
Het informatiesysteem dat aanvankelijk voor Nederland is opgezet is inmiddels uitgebreid naar de Noord-West Europese Atlantische zone. Het wordt doorlopend geactualiseerd en is publiek toegankelijk.
Wie werken eraan dit project?
Drie curatoren dragen zorg voor de inhoud van het informatiesysteem:
- Johan van Valkenburg (NVWA)
- Filip Verloove (Nationale Plantentuin, Meise, België)
- Leni Duistermaat (Naturalis).
Bij Naturalis werken de volgende mensen mee aan het in kaart brengen van invasieve soorten in Nederland:
Gerelateerdeonderwerpen
FLORON informeert via het project Signalering Exoten haar vrijwilligers over de belangrijkste exoten en hoe je deze kunt herkennen en stimuleert het doorgeven van waarnemingen. Zo kunnen NVWA en terreinbeheerders een vinger aan de pols houden en snel tot actie overgaan voordat de situatie onbeheersbaar wordt.
Incidentele uitgaven van veldgidsen (in 2011 invasieve waterplanten; in 2013 waardplanten Anoplophora zomerkenmerken, idem winterkenmerken; in 2022 houtige invasieve exoten).
Naturalis houdt in het Nederlands Soortenregister het overzicht bij van de Nederlandse biodiversiteit. Voor exoten is een aparte sectie ingericht. De informatie wordt bijeengebracht door Nederlandse specialisten, onder meer afkomstig uit de Soortenorganisaties (PGOs).
Meerinformatie
Q-bank Invasive Plants database
EPPO-Q-bank Invasive Plants database
Van de Wiel, C.C.M., J. van der Schoot, J.L.C.H. van Valkenburg, Duistermaat, H. & M.J.M. Smulders, 2009. DNA barcoding discriminates the noxious invasive plant species, floating pennywort (Hydrocotyle ranunculoides L.f.), from non-invasive relatives. Molecular Ecology Resources 9: 1086—1091.
Ghahramanzadeh, R., Esselink, G., Kodde. L.P., Duistermaat, H., Valkenburg, J.L.C.H. van, Marashi, S.H., Smulders, M. J. M. & Wiel, C.C.M. van de. 2013. Efficient distinction of invasive aquatic plant species from non-invasive related species using DNA barcoding. Molecular Ecology Resources: 13, 1 (2013) 21—31. doi: 10.1111/1755-0998.12020
Duistermaat, H., Valkenburg, J.L.C.H. van, Speek, T.A.A., Wiel, C.C.M. van de, Smulders, M.J.M., Moorsel, R.C.M.J. van & Lotz, L.A.P. 2011. De ontwikkeling van een informatiesysteem voor invasieve plantensoorten. Gewasbescherming 42(2): 53-57.
Duistermaat, H., Valkenburg, J.L.C.H. van, Pot, R. & Boer, E. (2011) Digitale sleutels en visuele hulpmiddelen ter herkenning van invasieve plantensoorten. Gewasbescherming 42(2): 78-81.
Valkenburg, J. L. C. H. van, Duistermaat, H. & Boer, E. 2013. Image-driven electronic identification keys for invasive plant species in the Netherlands. Bulletin OEPP/EPPO Bulletin 43 (2): 250—254.
Leewis, R., Duistermaat, L., Gittenberger, A., Have, T. van der, Soes, M. & Valkenburg, J. van. 2013. Veldgids Exoten. 191 pp. KNNV Uitgeverij, Zeist.