Duizend mammoetbotten en één mammoetdrol

Dat objecten in de grond een verhaal en een geschiedenis hebben, boeit Natasja al van kinds af aan. Nog voordat ze kon lopen was ze al fossielen aan het zoeken. “Als je iets interessants ziet, oppakken en meenemen”, is het devies dat  ze van haar ouders heeft meegekregen. “Niet in winkels of zo hoor” lacht ze, maar tijdens wandelingen over de nieuwe Maasvlakte en op het nieuwe recreatiestrand dat daar in haar jeugd werd aangelegd vond ze regelmatig fossielen. Dat groeide uit tot een serieuze hobby en het was duidelijk,  ze wilde paleontoloog worden.

Mammoet in de hoofdrol

Dierenbotten in archeologische opgravingen is geen typisch onderwerp voor een studie archeologie, maar het sprak Natasja het meest aan. Haar afstudeerscriptie over het uitsterven van grote dieren - zogeheten megafauna - tijdens de laatste ijstijd in Australië legde haar echte passie bloot: grote uitgestorven dieren. Niet dinosaurussen, maar recenter uitgestorven zoogdieren zoals de mammoet trokken haar interesse. Ze onderzocht onder andere de regel van Koop, een theorie die stelt dat dieren intrinsiek de neiging hebben om steeds groter te worden binnen een evolutionaire lijn. De mammoet is daarvan een mooi voorbeeld. Dit iconische dier speelt dan ook de hoofdrol in haar promotieonderzoek. Het mooie van (relatief) recent uitgestorven soorten is dat je er nog DNA van kunt terugvinden. En daar kan je weer van alles van afleiden over populaties en verspreiding.

Botten in het Noordzeegebied

Met die gedachte koos Natasja voor een onderzoek naar mammoetbotten in de Noordzee. De grote verzameling botten daar komt uit verschillende lagen en tijdperken, allemaal op een hoop, legt ze uit. Er komen geen complete skeletten naar boven, maar DNA-analyse maakt het wel mogelijk om de verschillende monsters te onderscheiden. Combineer dat met isotopenonderzoek om de leeftijd van de botten te achterhalen en je kunt zelfs iets zeggen over de populaties van mammoeten die leefden in het Noordzeegebied. Aan monsters ontbreekt het Natasja niet, helaas wel aan geld om ze te analyseren. De monsters, inclusief onbeantwoorde vragen, liggen nog ergens in de vriezer van een lab. “Je kunt best veel zelf meten” zegt ze. “Maar maar sommige analyses zijn erg duur”. Ze heeft geld aangevraagd om haar studie voort te zetten, maar voorlopig is het nog afwachten.

Tijdens dat wachten hoeft Natasja zich niet te vervelen. Als senior collectiebeheerder bij Naturalis mag ze onder andere een hele nieuwe zaal inrichten in het nieuwe museum. Samen met haar team heeft ze de nieuwe IJstijdzaal ontworpen, van concept tot uitgebreide achtergrondinformatie.  Binnenkort arriveert de collectie, duizend objecten in museum en nog eens negenduizend stukken in het depot . In de IJstijdzaal komen niet alleen mammoeten te staan, maar ook andere favorieten van Natasja, zoals de wolharige neushoorn, de bison (nu bekend als steppewisent), paarden, rendieren, de grottenleeuw en de grottenhyena. “Nederland bestond toen uit mammoetsteppe, met allerlei unieke dieren die je nu eerder in Afrika zou verwachten” vertelt ze. Maar na duizenden jaren ziet Nederland ziet er vandaag de dag heel anders uit. Zelfs als we erin zouden slagen een mammoet te klonen, zou het dier nergens op de wereld kunnen leven, omdat zijn ecosysteem simpelweg niet meer bestaat.  In het nieuwe museum wordt zijn ecosysteem op spectaculaire wijze nagebootst en vertellen we verhalen op basis van de topstukken uit onze collectie. Voor Natasja is het een geweldige kans om een deel van het nieuwe museum in te richten.

Het liefst vertelt Natasja verhalen. Met een flinke dosis wetenschap, dat wel. Maar alleen onderzoek doen is niets voor haar. “In de wetenschap wordt je te veel afgerekend op je publicaties” zegt ze. “En het is veel leuren om geld”. In het museum kan ze doen was ze het leukste vind: mensen van allerlei achtergronden ontvangen en enthousiasmeren over haar favoriete onderwerpen. Zoals bijvoorbeeld de schedel van het plaatsje Olburgen: de meest complete schedel van een vrouwtjes mammoet in Nederland, waar ook de slagtanden nog inzitten. En schedels die een verhaal vertellen, zoals de schedel van een mammoet die op jonge leeftijd een van zijn slagtanden is verloren. Hoe we dat weten? Bij dit skelet was één van de alveolen, de ruimtes in de kaken waar de tanden in zitten, gedeeltelijk ingeklapt, wat veel zegt over het levensverhaal van het dier.

Natuurhistorie

Soms is het juist het verhaal van de vondst dat een stuk bijzonder maakt. Zoals het verhaal van de oeros, gevonden na een stormvloed in 1822. Het was een enorme ramp, vergelijkbaar met de overstromingen in 1953. Toen het water zakte, vond men veel verdronken vee, maar ook een enorme schedel van een oerrund dat in het woelige water uit de grond was gekomen. Zo’n object komt dan in de collectie terecht en vertelt vele jaren later zijn verhaal. De geschiedenis van natuurhistorie is gevuld met dit soort verhalen. Een mammoetkaak gekregen van de tsaar uit St. Petersburg bijvoorbeeld, zoiets brengt de geschiedenis nóg meer tot leven.